శతమానమ్

శుక్లయజుర్వేదాంతర్గతమైన వాజసనేయసంహిత(19–93)లో “ఇంద్రస్య రూపం శతమానం—” అని వర్ణన ఉంది.

ఈ “శతమానం” అనే పదబంధానికి మహీధరభాష్యం యీ విధంగా వివరణనిచ్చింది:

“శతానాం ఏకేషాం ప్రాణినాం ‘మానం’,
పూజా యస్మిన్ తత్ –జగత్ పూజ్యం ఇతి అర్థః“|

అంటే వందలకొద్దీ ఉన్నవారిలో (దేవతలలో) ప్రత్యేక గౌరవనీయుడు లేక పూజ్యుడు ఇంద్రుడు అన్నమాట. అంటే సజాతీయులలో ప్రత్యేక పూజ్యత లేక గౌరవనీయత కలిగి ఉండడాన్ని వైదికపరిభాషలో “శతమానం” అంటారన్నమాట!

శతేంద్రియః : ఇంద్రస్య ఆత్మనః లింగం అనుమాపకం అని ఇంద్రియ శబ్ద వ్యుత్పత్తి. ఇంద్రియశబ్దం జీవుడికి చిహ్నం లేక గుర్తు. అయితే ఈ ప్రధానార్థం ఉన్నా యిక్కడ ఇంద్రియానికి అవయవము (organ), శరీరభాగము(part of body), బహిరంతర జ్ఞాన, కర్మ, సూక్ష్మ ఇంద్రియాలు(organs of senses, action & four-fold subtle instruments of innerbeing) అనే అర్థాలు గ్రహించాలి. అంటే బాహ్యాభ్యంతర అనేక

ఇప్పుడు ఒక syntactical pattern లో పెట్టి మంత్రభావాన్ని పరికిద్డాం:

శతేంద్రియః శతాయుః పురుషః
శతమానం భవతి| (ఏతత్ తస్య)
ఆయుషి ఏవ ఇంద్రియే ప్రతి తిష్ఠతి,
ప్రతి తిష్ఠతి|

భావం:

అనేక బాహ్యాభ్యంతర అవయవాలుకలిగి, శతసంవత్సర జీవితం కలిగిన పురుషుడు అనేకజనులలో ఒక ప్రత్యేక వ్యక్తిగా మన్నన పొందుతున్నాడు. అటువంటి యజమాని ఆత్మస్థైర్యాన్నిపొంది ఇహపరాలు రెండూ సాధిస్తున్నాడు. (ప్రతి తిష్ఠతి అని రెండు మారులు అనడానికి ఇది కారణం).

స్వస్తి|